Andre Marie Ampere; (d. 20 Ocak 1775, Lyon – ö. 10 Haziran 1836, Marsilya, Fransa), zamanında elektrodinamik bilimi olarak adlandırılan ve bugün elektromagnetizma adıyla bilinen bilim dalını kuran Fransız fizikçidir.
Bir harika çocuk olan Ampère, daha 12 yaşında zamanının bütün matematik bilgisini özümsemişti. 1801’de Bourg’da fizik ve kimya profesörü, 1809’da da Paris’te Politeknik Okul’da matematik profesörü oldu.
Ampère, sistematik bir deneyci değildi. Şimşek gibi çakan parlak esinlerden yola çıkar, sonuçlandırıncaya değin de bu esinin peşini bırakmazdı. 1820’de Danimarkalı fizikçi Hans Christian Orsted‘in, mıknatıslı bir iğnenin akım taşıyan bir telin yakınında yön değiştirdiğini keşfettiğini, böylece de elektrik ile magnetizma arasında ilişki kurduğunu duydu. Bir hafta içinde, bu yeni olgunun kuramını her yönüyle açıklayacağı bir dizi raporun ilkini hazırladı, iki elektrik akımı arasındaki magnetik kuvveti matematiksel olarak betimleyen ve Ampère yasası olarak adlandırılan bir elektromagnetizma yasası formüle etti. Gerçekleştirdiği birçok deneyle de, elektromagnetizma konusunda o gün için bilinen olguları açıklamakla kalmayıp yenileri hakkında da ipuçları veren matematiksel bir kuramın gelişmesini sağladı. Elektrik ölçme tekniklerini geliştiren ilk kişi olan Ampère, serbestçe devinen bir iğnenin yardımıyla elektrik akımını ölçen bir aygıt yaptı. Bu aygıt daha sonraları geliştirilerek “galvanometre” adını aldı. Ampère’in başlıca basılı yapıtı Mémoire sur la théorie mathématique des phénomènes électrodynamique, uniquement déduite de l’expérience’du (1827; Elektrodinamik Olayların, Yalnız Deney Yoluyla Varılmış Matematik Kuramı Üzerine İnceleme).
Ampère yasası, bir magnetik alan ile bu alanı doğuran elektrik akımı ya da değişken elektrik alanı arasındaki nicel bağıntıyı tanımlayan yasadır. Elektrik ile magnetizma arasındaki temel bağıntılardan biri olan Ampère yasası, 1825’e değin yaptığı çalışmalarla elektromagnetizma kuramının temellerini atmış olan André-Marie Ampère’ in anısına saygı için bu adla anılır. Magnetik alan ile bu alanı doğuran elektrik akımı arasındaki bağıntıyı belirten Biot-Savart yasasının değişik bir anlatımı olan Ampère yasası genellikle, “magnetik alanın gelişigüzel seçilen bir yolun çevresindeki çizgi integrali, bu yolun çevrelediği net elektrik akımıyla orantılıdır” biçiminde ifade edilir. James Clerk Maxwell hem yasanın bu matematiksel tanımını yapmış, hem de yasayı, elektrik akımı olmaksızın doğan magnetik alanları da kapsayacak biçimde genişletmiştir. Periyodik olarak yüklenip boşaldıkça levhaları arasındaki elektrik alanı değişen, ama elektrik yükü akışı olmayan bir sığaçta levhalar arasında oluşan magnetik alan, elektrik akımı olmaksızın doğan alanlara örnektir. Maxwell boşlukta bile, elektrik alanındaki değişikliklere eşlik eden, değişken bir magnetik alanın var olduğunu göstermiştir. Ampère yasasının bütünü bu olayların tümünü tanımlar.
kaynak:nkfu