Salih Zeki Bey Çalışmaları ve Bilime Katkıları

Halide Edip Adıvarın deyişiyle “bir entelektüel aristokrat” olarak tanınan Müderris Salih Zeki Bey İstanbul’da 1864 yılında doğmuştur. Yoksul ve babasız bir çocuk olarak Darüşşafaka’da eğitim görmüştür. 1882 yılında bu okulun lise kısmından mezun olduktan sonra bir süre devlet memuriyetinde çalışmış, ardından elektrik mühendisliği eğitimi almak için Paris’e gönderilmiştir. Türkiye’ye döndükten sonra bilim tarihi ile ilgilenmeye başlayan Salih Zeki Bey, yurt dışında makalesi yayımlanan ilk Türk bilim tarihçisidir. “Mémoire sur les Chiffres Indiens” (Hint Rakamları Tarihi’) adlı bu makalenin yayım tarihi 1889’dur.

Salih Zeki Bey, bilim tarihi çalışmalarının yanısıra dönemin önemli gazetelerinde yazarlık ve yöneticilik de yapmış, bunun yanında bazı köklü okullarda analitik geometri, matematiksel fizik, kimya, astronomi ve ihtimaller hesabı gibi dersler vermiştir. 1910 yılından itibaren lise ve üniversite düzeyinde eğitim kurumlarında ve Maarif Nezaretinde (Eğitim Bakanlığı) yöneticilik yapmıştır. Bunların arasında Mekteb-i Sultânî (Galatasaray Lisesi) Müdürlüğü, Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) Umum Müdürlüğü (rektörlüğü) ve Maarif Nezâreti Müsteşarlığı görevlerinde bulunmuştur.

İş hayatında muazzam bir disiplin ve ciddiyete sahip olan ve ömrü boyunca işine sadakatle bağlanıp çok çalışan Salih Zeki Bey dalgalı bir ruh haline sahip biri olarak tanınmaktadır. 1920’de geçirdiği ruhi bunalımın ardından 2 Temmuz 1921’de vefat etmiştir. Salih Zeki Bey bir dönem Halide Edip (Adıvar) ile de evli kalmıştır.

• Salih Zeki Bey çağdaş Türk bilim tarihçiliğinin kurucusudur.

Nesnel bir yaklaşımla Türklerin ve Müslümanların bilime katkılarını tespit etmeye çalışmış, çağdaş Türk bilim tarihçiliğinin ilk çalışmalarını yapmıştır. En başta Asar-ı Bakiye (Yüzyıllardan Arda Kalan) adlı kitabı olmak üzere bu konuda yazdıkları bugün de bilim tarihi araştırmacıları için güvenilir kaynaklar olarak kullanılmaktadır.

• Osmanlı Devletimin en önde gelen son dönem matematik bilginlerindendir.

Çağdaş matematiğin Türkiye’ye girişinde çok önemli hizmetleri olmuştur. Dârülfünun’da verdiği konferanslarla ve çeşitli eserleriyle sayılar kuramı, sanal sayılar, Öklid dışı geometriler ve ihtimaller hesabı gibi Türk matematikçilerinin o günlerde yabancısı olduğu birçok alanı Türkiye’de tanıtmıştır.

• Astronomi ve mantık alanlarında kendinden sonrakilere yol gösteren önemli çalışmalar yapmıştır.

Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.

kaynak:nkfu