İbrahim Müteferrika (1674-1745) Türk basın sanatının kurucusudur. Macaristan’da Kolojvar şehrinde Türk uyruğu olarak doğdu. Protestan bir Macar ailesinin oğludur. 1692’de Türk Alman Savaşı’nda Türklere esir düştü, İstanbul’a getirildi. 18 yaşındaydı. Macarca, Latince, daha başka batı dilleri biliyordu. İstanbul’da Müslüman oldu. Türkçe, Arapça, Farsça öğrendi. Devlet hizmetine girdi. 1715’de “müteferrika” rütbesiyle Viyana’ya siyasi memuriyetle gönderildi. 1717’de Türklerin son Orta-Macar kralı Rakoçi’nin yanına verildi. Sadrazam Damat İbrahim Paşa ile şahsi münasebet kurdu, onun tarafından korundu. 71 yaşında ölümüne kadar devlet hizmetinde kaldı, siyasi görevlerle pek çok yer dolaştı.
İbrahim Müteferrika Türkiye’de basım tekniğinin gerçek kurucusudur. Daha önce de Osmanlı’da basımevleri vardı, yalnız İstanbul’da ilk devamlı matbaayı açmak şerefi İbrahim Müteferrika’ya aittir. 1719’da bu konuda girişimlerde bulundu.
İbrahim Paşa’nın desteğiyle, her türlü yardımıyla Sait Efendi (sonradan sadrazam olmuştur) ile İbrahim Mütereffirka ilk Türk basımevini açtılar. Teknik işlerle yalnız Müteferrika uğraşıyordu. İlk eser olarak 2 ciltlik büyük “Vankulu Lugati” 1729 şubatında basıldı. Ondan sonra pek çok değerli eserler basıldı. İbrahim Müteferrika’nın bugün son derece kıymetli olan bu basmaları, büyük dikkatle hazırlanmıştır. Mütercim ve yazar olarak Müteferrika’nın değeri vardır.
İbrahim Müteferrika’nın hizmeti yalnız basımevi açmaktan ibaret değildir. Yalova’da bir de kağıt fabrikası kurdurmuş, bunun için Avrupa’dan usta işçiler getirtmişti. Öte yandan Türklere sığınmış olan Macar kralı Rakoçi’nin tercümanlığını yapıyordu. Orşova Kalesi’nin düşmesi üzerine yapılan bir konuşmadan döndüğünde, İstanbul’da öldü. Aynalıkavak’a gömüldü. Mezarı 1942’de Galata Mevlevihanesi’ne nakledildi.
kaynak:nkfu