Ömer Hayyam kimdir aslen nereli kaç yaşında hayatı biyografisi
18 Mayıs 1048‘de İran’ın Nişabur kentinde doğdu. Ömer Hayyam, bir çadırcının oğluydu. Bu yüzden acem dilinde çadırcı anlamına gelen soyadını babasının mesleğinden aldı. Ömer Hayyam, yaşadığı dönemde daha çok bilgin olarak ün kazandı.
Matematik ,fizik, astronomi ve tıp gibi rasyonel ilimler dışında müzik ve şiirle de yakından ilgilendi. İran’ın, Selçuklular yönetiminde olduğu dönemde yaşayan Hayyam, Horasan ülkesindeki büyük şehirleri, Belh, Buhara ve Merv gibi bilim merkezlerini gezdi, Bağdat‘a da gitti. Zamanının hükümdarlarından, özellikle Selçuklu Sultanı Melikşah ve Karahanlı Şemsülmülk‘ten büyük yakınlık gördü. Saraylarına ve meclislerine sık sık konuk oldu. Residüddin‘in “Cami-üt-Tevarih” adlı eserinde anlattığına göre Nizamülmülk ve Hasan Sabbah, Ömer Hayyam ile okul arkadaşları ve yakın dosttular. Nizamülmülk, bilgisine çok güvendiği için devlet yönetimi konusunda kendisine yardımcı olması için Hayyam’dan yardım istedi, ancak o, saray entrikalarından hayatının sonuna kadar uzak kalmayı yeğlediği için bu teklifi geri çevirdi.
Gerek kendi yaşadığı dönemde, gerekse sonraki çağlarda yazılan tüm kaynaklarda, Ömer Hayyam’ın çağının bütün bilgilerini edindiği, o alanlarda derin tartışmalara girdiği, fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi okuttuğu yazılıdır.
Hayyam, fizik, metafizik, matematik, astronomi ve şiir alanlarında değişik eserler yazdı. Yazdığı bilimsel içerikli kitaplar arasında İbni Sina’nın Temcid (Yücelme) adlı eserinin yorum ve tercümesi, Cebir ve Geometri Üzerine, Fiziksel Bilimler Alanında Bir Özet, Varlıkla İlgili Bilgi Özeti, Oluş ve Görüşler, Bilgelikler Ölçüsü, Akıllar Bahçesi yer aldı. En büyük eseri Cebir Risalesi‘ydi. Matematik bilgisi ve yeteneği zamanın çok ötesinde olan Ömer Hayyam denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı. Bunun yanısıra, binom açılımını ve bu açılımdaki katsayıları da bulan ilk kişiydi.
Ömer Hayyam’ın edebiyat tarihindeki yerini belirleyen, sonraki yüzyıllarda da İslam dünyasının en büyük şairlerinden biri olarak anılmasına neden olan, yazdığı rubailerdi. Ömer Hayyam, İran ve doğu edebiyatında rubai türünün kurucusuydu. O günlerden bugüne dilden dile dolaşarak gelen sayısının ikiyüz kadar olduğu tahmin edilen rubaileri, sonraki çağlara da damgasını vuran eserler oldu.
Hayyam, rubailerini yazarken oldukça kolay anlaşılan, akıcı ve açık bir dil kullandı. Şiirlerinde gerçekçiydi. Yaşadıklarını ve gözlemlediklerini olduğu gibi dile getirdi. Ona göre, en şaşmaz ölçü akıl ve sağduyuydu. İnsanoğlu, gerçeğe ancak akıl yolu ile ulaşabilirdi.
Şiirlerinde zamanının haksızlıklarını ve saçmalıklarını ince ve alaycı bir dille yerdi. Dörtlüklerinin konusunu aşk, şarap, dünya, insan hayatı ve yaşama sevinci gibi temalardan seçti. İnsan hayatının ana dokularına felsefi bir gözle baktı.
Büyük şaire göre gerçek olan, yaşanandır;dünyanın ötesinde ikinci bir dünya yoktur; insan, yaşadığı sürece gerçektir;en şaşmaz ölçü, iman değil, akıl ve sağduyudur; insan, aklıyla vardır; dolaysıyla da en iyi ölçü, en şaşmaz kılavuz akıldır ve gerçeğe ancak akıl yolu ile varılabilir.
Hayyam’ın şiirinde çağının haksızlıkları,madrabazlıkları ve saçmalıkları ince, alaycı, iğneleyici bir dille yerilir. Dörtlüklerinin konusu; aşk, şarap, dünya, insan hayatı, yaşama sevinci, içinde bulunduğumuz geçici dünyanın tadını çıkarma gibi insanla sıkı bağlantılı olan gerçek eylem ve davranışlardır.
Hayyam kendisinden sonra gelen pek çok şairi etkilemiş, rubai alanında tek örnek olarak benimsenmiştir. Batı ülkelerinde adına bir çok dernek kurulmuş, rubaileri bütün bati dillerine, bu arada birçok defa Türkçeye Rubaiyat-i Hayyam, Hayyam’ın Rubaileri, Ömer Hayyam ve Rubaileri, Dörtlükler adı altında tercüme edilmiştir.
“Horasan’ın yıldızı; İran’ın ve Irak’ın dahisi, feylesofların prensi Ömer” şeklinde anıldı.
4 Aralık 1131‘de doğduğu yer olan Nişabur’da hayatı 83 yaşında sona erdi.
Hayyam, yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almamıştır, ancak kendisi birçok teori ve icadın isimsiz kahramanıdır. 21 Mart 1079 yılında tamamladığı, “Celali Takvimi” olarak bilinen takvim için büyük çaba sarf etmiştir. Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim 5000 yılda bir gün hata verirken, bugün kullandığımız “Gregoryen Takvimi” 3330 yılda bir gün hata vermektedir.
Çeşitli bilim dallarında birçok eser yazan Ömer Hayyam’ın eserlerinden 18 tanesinin adı bilinmektedir.
Eserleri :
1.Ziyc-i Melikşahi. (Astronomi ve takvime dair, Melikşah’a ithaf edilmiştir)
2.Kitabün fi’l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind. (Geometriye dair)
3.Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele. (Cebir ve denklemlere dair)
4.Müşkilat’ül Hisab. (Aritmetiğe dair)
5.İlm-i Külliyat (Genel prensiplere dair)
6.Newruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)
7.Risaletün fil İhtiyal li Marifet. (Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş miktarının bilinmesine dair. Almanya Gotha kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
8.Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat(Öklid’in bir probleminin çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır. F. Woepcke fransızcaya çevirmiştir.)
9.Risaletün fi Vücud (Felsefede ontoloji bahsine dair. Britanya kütüphanesinde bir nüshası mevcuttur.)
10.Muhtasarun fi’t Tabiiyat (Fizik İlmine dair)
11.Risaletün fi’l Kevn vet Teklif (Felsefeye dair)
12.Levazim’ül Emkine (Meskûn yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair)
13.Fil Cevab Selaseti Mesâil ve fi Keşfil Hicab (Üç meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair)
14.Mizan’ül Hikem (Pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan kıymetini bulmanın yöntemine dair)
15.Abdurrahman’el Neseviye Cevab (Hak Teâlâ’nın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yükümlü kılmasının hikmetine dair)
16.Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)
17.Eş’arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri)
18.Fil Mutayat (İlim prensipleri)
Ömer Hayyam bu şiiri tam 800 yıl önce yazmış!
‘Irmaklarından şaraplar akacak’ diyorsun
Cennet-i alâ meyhane midir?
‘Her mümin’e iki huri’ diyorsun
Cennet-i alâ kerhane midir?
* * *
Tanrı bize cennette vaat ettiği şarabı
Niçin haram etsin bu dünyada, akla sığar mı?
Bir sarhoş arap, devesini vurmuş Hamza’nın
Peygamber de yasak etmiş arap’a şarabı
* * *
Beni özene bezene yaratan kim? Sen
Ne yapacağımı da yazmışsın önceden
Demek günah işleten de sensin bana
O zaman nedir o cennet cehennem?
* * *
Kim senin ‘yasa’nı çiğnemedi ki söyle?
Günahsız bir ömrün ne tadı kalır söyle.
Yaptığım kötülüğü kötülükle ödetirsen eğer
Seninle benim aramda ne fark kalır ki söyle
* * *
Tanrı bizi çamurdan yarattığında
Biliyordu bu dünyada ne işimiz olacak
İşlediğim günahlar hep onun emriyledir
O halde cehennemde beni niçin yakacak?
* * *
İsyan edip karşında duracağım, neredesin?
Karanlığı, ışığa yoracağım, neredesin?
İbadete karşılık cenneti alacaksam
‘Bağış mı ticaret mi’ diye soracağım, neredesin?
* * *
Kör cehalet çirkefleştirir insanları.
Suskunluğum asaletimdendir.
Her lafa verecek bir cevabım var elbet
Lakin bir lafa bakarım laf mı diye,
Bir de söyleyene bakarım adam mı diye
* * *
Dünya, üç beş bilgisizin elinde
Sanırlar ki tüm bilgiler kendilerinde
Üzülme, eşek eşeği beğenir
Bir hayır var sana kötü demelerinde
* * *
Sen bu dünyanın sırrına eremezsin
Erenlerin dilini de sökemezsin
Öyleyse iç şarabı, cennet et dünyayı
Öteki cennete ya girer, ya giremezsin
* * *
Niceleri geldi, neler istediler
Sonunda dünyayı bırakıp gittiler
Sen hiç gitmeyecek gibisin değil mi?
O gidenler de hep senin gibiydiler
******
İçin temiz olmadıktan sonra
Hacı hoca olmuşsun kaç para
Hırka, tespih, post, seccade güzel
Ama TANRI KANAR MI BUNLARA?
Sen sofusun hep dinden dem vurursun
Bana da sapık dinsiz der durursun
Peki, ben ne görünüyorsam O’yum
YA SEN NE GÖRÜNÜYORSAN O’MUSUN?
Sen içmiyorsan içenleri kınama bari
Bırak aldatmacayı ikiyüzlülükleri
ŞARAP İÇMEM DİYE ÖVÜNÜYORSUN AMA
YEDİĞİN HALTLAR YANINDA ŞARAP NEDİR Kİ..
Ey kara cübbeli senin gündüzün gece
Taş atma dünyayı bilmek isteyenlere
ONLAR YARATANIN SANATI PEŞİNDELER
SENİNSE AKLIN ABDEST BOZAN ŞEYLERDE….
Ben kadehten çekmem artık elimi;
Tutmam senin kitabını minberini.
Sen kuru bir softasın, ben yaş bir sapık
CEHENNEMDE SEN Mİ DAHA İYİ YANARSIN, BEN Mİ?..
Seni kuru softaların softası seni
Seni cehenneme kömür olası seni
Sen mi haktan rahmet dileyeceksin bana ?
HAKKA AKIL ÖĞRETMEK SENİN HADDİNE Mİ ?
Yaşamın sırlarını bileydin
Ölümün de sırlarını çözerdin
Bugün aklın var, bir şey bildiğin yok
YARIN AKILSIZ NEYİ BİLECEKSİN
Ey kör!
Bu yer, bu gök, bu yıldızlar, boştur boş !
Bırak onu bunu da gönlünü hoş tut hoş !
Şu durmadan kurulup dağılan evrende
BİR NEFESTİR ALACAĞIN, O DA BOŞTUR BOŞ !
Sefa Sür
Geçmiş günü beyhude yere yâd etme,
Bir gelmemiş an için de feryat etme
Geçmiş gelecek masal bunlar hep
Eğlenmene bak ömrünü berbat etme.
Niceleri geldi, neler istediler,
Sonunda dünyayı bırakıp gittiler.
Sen hiç gitmeyecek gibisin değil mi?
O gidenler de hep senin gibiydiler.
Dünyada ne var, kendine dert eyleyecek,
Bir gün gelecek ki can bedenden gidecek,
Zümrüt çayır üstünde, sefa sür iki gün…
Zira senin üstünde de otlar bitecek
Kaynak:Biyografi.info
Kaynak: biyografi info
Ömer Hayyam – Kısaca Hayatı ve Felsefesi
Ömer Hayyam, İranlı şair (Horasan/Nişapur 1044 – ay.y. 1123-1135 ?). adı: Gıyasettin Ebu’l-Feth bin İbrahim. İran topraklarına Büyük Selçuklu Devletinin egemen olduğu bir çağda yaşadığı kesinse de (Reşidüttin, Cami-üt Tevarih adlı eserinde vezir Nizamülmülk ile İsmaili mezhebinin kurucusu Hasan Sabbah ile okul arkadaşı olduğuna değinir), yaşamı ve gençlik yılları karanlıktır. Adını ve ününü, etkisini ve gücünü kanıtlayan ürünler, bilimsel ürünleri değil, şiirleridir.
İran şiirinin geleneksel biçimi olan rubai’yi (dörtlü: dü beyt: iki beyit) aruzun özel kalıplarıyla şiirleştirirken, dilin en güzel ve uyumlu ses yapısını koruyan dikkatiyle öne çıkarsa da asıl etkisi burdan da gelmez. Onu güçlü, her çağdaş geçerli, her toplumda aranır kılan yoğunluk, kısacık şiirlerine sığdırdığı yaşam felsefesiyle dünya sevgisidir. Çok Tanrılı bir inanış olan Zerdüştlükle tek Tanrılı Müslümanlığın çatışma yeri olan doğum toprağında, eski Yunan felsefesinden gelen (Epikuros….) yaşama neşesini işlerken insanı yalnızca bu dünyanın ürünü sayan tutumu, dinsel inanışları aşan bir akıl ve sağduyu ufkuyla çok özgür bir yaşam değerlendirmesinin duyurusunu taşır.
Ahireti umursamayan, yazgıdan ötürü suçlanmayı kabul etmeyen, öteki dünyada yaşama umuduna değer vermeyen, bu yaşamda mutlu olmak için tutkusuz bir yetinmenin dirliğini koşulmayan tutumu, yadsınmaz bir etki olarak zaman engellerini aşar. Her rubaisinde ölüm sonrasının boşluğunu dile getirmeyi amaç sayar:
“Kim görmüş bu cenneti, cehennemi?
Kim gitmiş de getirmiş haberini
Kimselerin bilmediği bir dünya?
Özlenmeğe, korkulmağa değer mi?”
Bütün dinsel yorumlara ve vaatlere karşı yalnızca burada, bu dünyada insanca yaşamayı başlıca konu bilir: “Şurda oh diyecek bir yer olsaydı!
Ya da şu uzun yolun güzel bir sonu
Yüzbin yıl sonra, yerin altından!
Otlar gibi, yeşil yeşil çıkma umudu”
Ömer Hayyam’ın (soyadının anlamı: Çadırcı) bir benzeri daha olmayan Rubaiyat’ı dilimize çevrildi.
kaynak:nkfu
Ömer Hayyam Bilimsel Çalışmaları
“Filozofların Prensi” olarak tanınan Ömer Hayyam’ın tam adı, Giyaseddin Ebu’l Feth b. İbrahim Ömer El-Hayyam’dır. 18 Mayıs 1048’de Nişabur şehrinde doğmuştur. Yetişme yılları Afganistan’ın Belh şehrinde geçen Ömer Hayyam, siyasi ve toplumsal olarak hayli karışık bir devirde yaşamıştır. Yetişme yıllarının ardından Belh kentinden ayrılan Hayyam, Semerkand’a gelmiş, burada şiirin yanında matematik, gök bilimi ve müzik konularında çalışmıştır. Bilimsel yetenekleri kısa zamanda duyulan Hayyam, 1070 yılında 22 yaşındayken Şelçuklu Sultanı Celâleddin Melikşah’ın veziri Nizamül Mülk’ün davetiyle İsfahan’a gelmiştir. Sultan Melikşah, Nişabur’da yaptırdığı gözlemevinin yönetimine Ömer Hayyâm’ı getirmiştir. Burada 18 yıl görev yapan Hayyam, El-Hazini, el-İsfizari ve el-Vasiti gibi ünlü bilginlerle çalışma fırsatı bulmuş, Bediüzzaman lakaplı büyük astronomi alimi el-Usturlabi ile ortak gözlemler yapmıştır.
Ömer Hayyam, İslâm Dünyası’nda Hakîm ünvanı verilen Harezmi, Bîrûni, İbni Sina ve Heysem gibi çok yönlü bilim adamlarından birisidir. Ünlü bilim tarihçisi George Sarton 12. Yüzyılın ikinci yarısını “Ömer Hayyâm Dönemi” olarak adlandırır.
Çalışmalarının birçoğu Batı dillerine çevirilen ve yüzyıllar boyunca kaynak eser olarak kullanılan Hayyam, 4 Aralık 1131’de Nişabur’da vefat etmiştir. Vasiyeti üzerine. “Rüzgar gül kokularını mezarımın üstüne taşısın” dediği Nişabur’a defnedilmiştir.
• Cebir ve geometri çalışmaları ile kendinden sonra gelen matematikçilerin yolunu aydınlatmıştır.
Orta Çağın en büyük matematikçilerinden olan Hayyâm’ın en büyük eseri on bölümden oluşan Cebr ve Mukabele yani Cebir Risalesi’dir.
• Hayyam, üçüncü dereceden (kübik) denklemleri sınıflandırarak bunların çözümleri üzerine çalışan ilk matematikçidir. Binom teoeremini ve bu açılımdaki katsayıları bulan ilk kişi olduğu düşünülmektedir. Bugün Pascal üçgeni diye bildiğimiz şey aslında bir Hayyam üçgenidir. Hayyam’ın, irrasyonel sayıların da tıpkı rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtlaması Einstein’ın Genel Görelilik Teorisi nin temelini oluşturan önemli unsurlardan biridir.
• Yaşadığı dönemde Doğunun yetiştirdiği en büyük birkaç bilginden bin olarak kabul edilen Ömer Hayyam için “zamanın bütün bilgilerini bildiği” söylenir.
• Nişabur’daki gözlemevinde yaptığı astronomi çalışmalarının sonucunda ünlü Melikşah Zic’i ile Celali Takvimini hazırlamıştır.
İran ve Afganistan’da halen kullanılmakta olan bu takvim, ondan 500 yıl sonra hazırlanan ve bugün de kullanılan Gregoryen Takvimi’nden çok daha dakiktir. Öyle ki, Gregoryen Takvimi’nde her 3.300 yılda 1 günlük bir hata oluşurken, Celâli Takvimi’nde bu süre 5.000 yılda 1 gündür.
• Rubaileri dilden dile dolaşan Ömer Hayyam değerli madenlerin saflığının ölçülmesi, su terazisi, hava ve iklim konularında da çalışmalar yapmıştır.
Fotoğraflar Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Bilim, Kültür ve Sanat Merkezi’nde çekilmiş, bilgiler oradan derlenmiştir.
kaynak:nkfu
Ömer Hayyam Aslen NERELİ , kimdir , kaç yaşında
Ne zamandır yazmak istiyordum onu; ama özellikle bugünü beklemek istedim. Bugün 4 Aralık; Ömer Hayyam’ın ölüm yıl dönümü.
Evet, belki insan dediğin ön plana çıktığı bir tek şey ile ünleniyor bu hayatta. Üstelik kaçıncı yüzyılda yaşadığımızın da bir önemi yok bu konuda. Hayyam da belki hep rubaîleri ile tanındı; öncüsü kabul edildi. Öyle ki kime ait olduğu kestirilemeyen birçok rubaînin altına da onun adını vermek kaçınılmaz oldu.
Oysa Hayyam çok daha fazlasıydı. O, bu dünyadan sadece bir ananın bir babanın oğlu olarak değil; “Şair, Yazar, Matematikçi, Filozof ve Astronom” olarak geçti. Aklının yettiği her yere elini de uzattı.
Çocukluğu
Hayyam, 18 Mayıs 1048’de İran Nisabur’da doğduğunda ailesi ona “Gıyaseddin Eb’ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyam” adını verdi.
Gıyaseddin “İnancın omzu”, Eb’ul “Baba”, Feth “Fetheden”, Ömer ise “Hayat” anlamını taşıyordu. İbni de, kimin oğlu olduğunu bildiriyordu; yani İbrahim’in oğluydu.
Hayyam ise takma adıydı ve “Çadırcı” anlamına geliyordu. Babası İbrahim Khayyam Nayshapuri çadırcılık yaptığı için bu adı da vermişlerdi.
Yüzyıllar öncesinden bugüne kadar gelen birçok ismin doğum tarihinin net bilinmemesine rağmen, Hayyam’ın doğum günü biliniyordu. Çünkü kendisi birçok konuda olduğu gibi takvim konusunda da uzmanlaşacak ve kendi doğum tarihini araştıracak ve net bir tarih bulacaktı.
Bu araştırmacı ruhu Hayyam’a ve dolayısıyla bize çok şey kazandıracaktı…
Eğitim hayatı
Hayyam’ın eğitim hayatı – çocukluğunun bir bölümünde – Belh’te ünlü bir araştırmacı olan “Şeyh Muhammed Mansuri”nin yanında başladı. Ardından Nisabur bölgesinin en ulu hocalarından “İmam Nisaburlu Mowaffag”ın yanına geçti.
Daha sonra medresede dönemin ünlü alimi “Muvafakeddin Abdüllatif ibn el Lübad”dan eğitim aldı. Bazı kaynaklara göre medresedeki arkadaşları yaşadığı zamanların ünlü veziri “Nizamül-Mülk ve Hasan Sabbah” idi. Hayatı boyunca da bu iki isimle ilişkisini kesmemişti.
Bu bazı kaynaklara göre ulaşılan bir bilgiydi. Başka kaynaklar ise, Hasan Sabbah’ın Rey kentinde yaşadığını, ayrıca Nizamül-Mülk’ün de Hayyam’dan yaşça büyük olduğunu söylüyordu. Hâl böyle olunca aynı medresede eğitim görmeleri mümkün olmazdı. Ama sadece birlikte eğitim alamazlardı; kaynaklar dostluklarını inkâr etmiyordu. Amin Maalouf “Semerkant” kitabında bu üçlünün ilişkisinden bahsediyordu; ama tabii kurgulamış bir hikâye de olabilirdi.
Hayyam, kendi hakkında bu konuda herhangi bir açıklamada bulunmuyordu. Kesin olan Hayyam’ın İslam kültürüne dayalı bir medrese eğitiminden geçtiğiydi. Sadece o hayatı fazla sorgulamış ve kendi bulgularına ulaşmıştı.
O, “İslam’ın Altın Çağı” döneminden çıkmıştı…
Çalışkan Ömer Hayyam
Hayyam, tüm hayatı boyunca yorulmak nedir bilmeden çalışarak, insanlığa ve buluşlarına zemin oluşturacak birçok çalışmada bulundu.
Gündüzleri Cebir ve Geometri alanlarında çalışıyor; gecelerini de Astronomiye adıyordu. Ayrıca Selçuklu Hükümdarı Melikşah’a da danışmanlık yapıyordu.
Bunların yanında Celali Takvim hakkında da çalışıyordu. Hayatının her döneminde üretmekten asla vazgeçmedi.
Hayyam Rubaîleri
Hayyam, Allah, dünya, var oluş, toplum sıkıntıları, hayat ve insan adına her konuda özgürce akıl yürütmüş; asla sınır tanımamıştı. Bütün bunlar, Hayyam’ın rubaîlerini oluşturdu.
Rubaîlerini oluştururken içinde yaşadığı toplumla yetinmemiş; daha öncesinde yaşamış toplumları ve belki yaşayacakları da hesaba katmıştı. İnsan aklının düşünürken ona konan sınırlardan hoşnut olamazdı. Bu yüzden insanı ve var oluşunu kendi aklından ve belki de kalbinden geçenlerle yeniden tanımlamıştı.
Hayyam, evreni anlamak için yetiştiği İslam kültürünün anlayışını bir kenara bıraktı; belli ki öğrendiklerinin yanında aklına güvenmek onun için doğru olandı. Kendi içinde harmanladığı her şeyi aklının süzgecinden geçirdi ve eşi benzerine az rastlanır bir edebi başarı ile her şeyi içinden dışarı dörtlükler şeklinde taşırdı.
İşte bu yüzden Hayyam, çağının çok ötesinde “evrenselliğe” ulaşmış bir adamdı. Elbette Felsefenin o dönemdeki değerinin de buna katkısının olduğu su götürmez bir gerçekti.
Hâliyle bu durum Hayyam’ı rubaî konusunda ünlendirmişti. Bu sebepten pek çok rubaî, günümüze gelene kadar onunkilere karışıp gidecekti. Bilinene göre Hayyam’ın 158 rubaîsi vardı; ancak altına onun adının yazıldığı rubaî sayısı binin üzerinde olacaktı.
Hayyam’ın rubaîleri Türkçeye pek çok çevirmen tarafından kaydedilse de; onu asıl sevdiren isim de Sabahattin Eyüboğlu idi.
Cebirde Ömer Hayyam
Hayyam, her ne kadar şiirlerindeki eğlence düşkünlüğünün ön planda oluşundan rubaîleri ile ünlense de; bir yandan da Pasgal üçgeni olarak bildiğimiz Matematik kavramının temelini oluşturan isimdi. Matematiğe Cebir denilen zamanlardı. Hayyam, Binom Açılımını ilk kullanan Bilim İnsanı olarak tarihe geçecekti.
Şu bizim tüm Matematik öğrenim sürecimiz boyunca bir türlü yalnız bırakmaya kıyamadığımız “x” de onun eseriydi. Hayyam, Üçüncü Dereceden Bilinmeyen Denklemler ile ilgili yazdığı eserinde bilinmeyen rakam olan “x”in yerine Arapçada “şey” manasına gelen sözcüğü tercih etmişti. Daha sonra bu eser başka dillere çevrilirken İspanyolcaya “Xay” olarak geçti. En sonunda bu kelime ilk harfine indirgendi ve Matematikte bilinmeyen rakam “x” sembolü kullanılarak göstermeye başlandı. Ve biz duygusal insanlar olduğumuzdan mı; yoksa Matematiğin ne anlatmak istediğini düşünemeyecek kadar tembel olduğumuzdan mı bilinmez, “x”i bir türlü yalnız bırakamadık.
İşte bu Hayyam’ın Matematik alanında daha birçoklarına yol açacak bir zemini, “x”i bize hediye edişinin hikâyesiydi.
Celali Takvimin hazırlığı
Üretmekten hiç vazgeçmeyen ve asla yorulmaktan şikâyetçi olmayan bir beyni vardı Hayyam’ın. Hayatının bir döneminde bugün kullandığımız Miladi Takvimden çok daha hassas olan o takvimi hazırladı; Celali Takvim ya da bir diğer adıyla Hicrî Şems Takvimi.
Hayyam bir kurul düzenledi ve güneş yılı esasına göre hazırladığı bu takvimi Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a sundu. Kabul gören takvim, 1079’dan itibaren uygulamaya konuldu. 9 Ramazan 471, yani Miladi olarak 15 Mart 1079 yılına denk düşen Nevruz, yılbaşı; Hicret yılı da başlangıç noktası kabul edildi. 1 yıl, 365 gün ve 6 saatti.
Ayrıca matematiksel kurallar yerine astronomik hesaplamalar kullanıldığından, İlkbahar Ekinoksu başlangıcı tayininde Gregoryen Takviminden daha doğruydu.
Ömer Hayyam öldü
Hayyam, 4 Aralık 1131’de, doğduğu topraklarda hayatını kaybetti.
O kadar zeki ve çalışkandı ki, ne açıdan bakarsan bak, çok değerli bir kayıptı. Birçok dörtlük bıraktı gerisinde ve birçok icadın da temellerini attı; ama bildik, ama bilemedik.
Yaşam nasıl sınırsızsa ya da insan sınırını göremiyorsa, ölüm de böyleydi. Onun için sanki asıl değer, Allah’ın sana bahşettiği aklın hakkını vermekti. Ölüm için kaleminden şu dörtlük dökülmüştü:
“Yaşamanın sırlarını bileydin
Ölümün sırlarını da çözerdin.
Bugün aklın var, bir şey bildiğin yok:
Yarın, akılsız, neyi bileceksin?”
Biz bugün Hayyam’ı şarap içip gününü gün eden, işte bir zamanlar birkaç dörtlük karalayan bir Filozof olarak tanıyoruz belki daha çok. Oysa tüm bunlar ve hatta kalemime sığdıramadıklarım, onun çok daha fazlası olduğunun kanıtı.
O sadece haddini bilmeyi, sınırsızlığının içinde kendine sınır çizmeyi bilmiş ve Allah’ın varlığı için de şu dörtlüğü yazmıştı:
“İçin temiz olmadıktan sonra
Hacı hoca olmuşsun, kaç para!
Hırka, tespih, post, seccade güzel;
Ama Tanrı kanar mı bunlara?”
O güzel beyni, içine sığdıramayıp taşırdıklarıyla, illa ki buluşlarıyla bir Ömer Hayyam geçti dünyadan…
İyi ki…
Damla Karakuş
[email protected]
Not:
Biyografisini okumak istediğiniz kişileri lütfen bizimle paylaşın.
Kaynak:Enson haber Biyografi
Luka Modric… (2)
Yıldırım… (1)
Fuat Alataş… (1)
Osmanlı… (1)
Hüseyin Kazım… (1)
Blackpink… (1)
Büyük I.… (1)
Abdurrahman… (1)
Melih Cevdet… (1)
Montgomery… (1)