Katip Çelebi Hayatı ve Eserleri

Türk bilim ve fikir adamlarından biridir. Avrupa’da «Hacı Halife» (Hacı Kalfa) diye tanınır. Asıl adı Mustafa’ dır. 1609’da İstanbul’da doğdu. Medrese öğrenimini tamamlamadı. Onun için, bütün bilgisine, en büyük devlet adamlarının dostluğunu kazanmasına rağmen kendisine öğretmenlik, kadılık verilmedi. Genç yaşından başlayarak orduda geri hizmetlerle seferlere katıldı. Yüksek rütbeli bir hassa subayı olan babası 1626’da Musul’da ölmüştü. Çelebi, birkaç kere önemli mirasa kondu. Bu paraları kitap almak için harcadı.

Fatih’te babasından kalan evde oturan Çelebi, 1638’de evlenmişti. Artık seferlere çıkmadı; tamamen bilimle uğraşmaya, devlet büyüklerinin çocuklarına özel dersler vererek hayatını kazanmaya başladı. Şeyhülislâm Abdurrahim Efendi, bu genç bilginin bilgisine hayran oldu, ona geçim sıkıntısı çektirmemek için her türlü yardımı yaptı. Kâtip Çelebi 6 Ekim 1657’de kahve içerken birden fenalaşarak öldü. 49 yaşını doldurmamıştı. Zeyrek yakınlarındaki mezarı 1953’te yeniden yaptırıldı.

Kâtip Çelebi Arapça, Farsça, Latince bilirdi. Tarih, coğrafya, maliye, askerlik, denizcilik, bibliyografya gibi, birbirleriyle az ilgisi olan bilimleri çok derinden, yenilik getirecek derecede kavramıştı. Bu bakımlardan, onunla herhangi bir Türk yazarını ölçebilmek gerçekten zordur. Çeşitli alanlarda kaleme aldığı eserleri o derece değerlidir. Eserleri daha zamanından başlayarak Latinceye, İngilizceye, Fransızcaya, Almancaya, İtalyancaya, daha başka dillere çevrilmiştir; hâlâ çevrilmektedir. Bu arada 1961’de «Mîzânu’l Hakk» ın bir çevirisi Amerika’da yayınlandı.

Kâtip Çelebi 30 kadar eser yazmıştır; birkaçı latinceden yaptığı coğrafya ve felsefe çevirileridir. Bunların en önemlileri —önem sırasına göre— şunlardır:

Keşfu’z-Zunûn. — Arapça yazılmıştır. 20 yılda meydana konan bu muazzam eserde 100.000 İslâm yazarının 14.500 eseri teker teker sayılır, içindekiler, eleştirmelerle açıklanır. Eserin geniş gidişinde yazar bilimlerin felsefesini, tasnifini yapar. Bu eseri Alman bilgini Flügel 7 büyük cilt halinde latinceye çevirmiştir. Arapça metin birkaç kere basılmıştır. Doğu, Batı bilim adamlarının elleri altında daima bulundurdukları en önemli başvurma kitaplarından biridir.

Cihân-Nümâ. — Türkçe yazılan bütün coğrafya eserlerinin en önemlisidir. Zamanından başlayarak birçok kereler birçok Batı diline çevrilmiştir. İbrahim Müteferrika tarafından çok büyük bir cilt halinde basılmıştır.

kaynak:nkfu